Değerli İzleyici,
Kars Platosu, inanılmaz üçgenler üzerine kurulmuştur. Kurulmuştur sözü eksik kalır, kondurulmuştur. İster kondurulsun, ister kurulsun, Ani, bu büyük üçgenin tam odak noktasında, merkez olur. Bu neden böyledir? Yanıtını bekleyelim.
Şimdi Ermenistan sınırları içinde bulunan dorukları karlı Alagöz Dağı ile Türkiye sınırlarında bulunan Ağrı (Ararat) ve hemen batıda Dumanlı Tepeler’in ortasındaki eğimli ılıman üçgen platoda kurulmuş Ani.
Bu satırların yazarı, ‘Hayal Üçgenleri’ diye bir tanımla yaklaşır bu büyük platoya. Bu büyük üçgenin tam odak noktasında Ani, üç ünlü dağ ortasındaki “hayali üçgenler”den birisidir yine yazarımıza göre.
Tarih öncesi zamanlardan günümüze ulaşan meyva ağaçları fosilleri, üzüm kütükleri kalıntıları, bu çevrenin yani bu ‘üçgenin’ hem verimliliğini hem de kutsallığını kanıtlar.Üzümden üretilen şarabın erken hıristiyanlık’tan önce pagan totemik Anadolu doğacı ruhaniliği’nin kutsal içkisi olduğu, üzümün, şarabın anayurt Anadolu’da ortaya çıktığı ve geç/paganizm erken hıristiyanlıkta farklı işlevlerle dünyaya yayıldığı unutulmamalı.
Doğa tapınımı kutsama ve kutsanma ritüelleri için Ani’de dünyanın en has şarapları yapılırdı ünlü ve zengin olduğu günlerde. Arpadan yapılan bira mayalı içkiler de ilk kez Ani’de ticari meta olur çevreye yayılır.
Ani, bütün bu verimli çevrenin kalbi olarak beyinsel gelişmelere dayalı dinsel, ekonomik, sosyal yapılanma, ulaşım, sulama, kentleşme, bayındırlık, uygarlaşma ve feodal aristokrası için zevk koşullarına da egemen olmuş. Böyle değilse arkaik dönemiyle İ.Ö. beş binlere ulaştığı söylenen Ani, nasıl olur da böyle bir üçgenin merkezi olur?
Doğrusu insana ait estetik; sosyal örgütlenme feodal aristokrasınin hazırlanışına ve yükseliş performansına koşut olarak elbette talan yağma ve mafyalaşma için de gerekli ihtiyaçların hazırlanışına nasıl merkez olur? Kars Platosu için şu kesin söylenebilir; Avrupa’da ortaya çıkan feodalizm, bu yakada toplumsal evrilmenin (buna bağlı topraksız köylü sınıfı oluşması) motorları olarak, Ani Üçgeni içinde erken yüzyıllarda ortaya çıkmıştır.
Daha arkaik evrelerdeki çok dillilik ile çok dinlilik, ya da paganizme koşut, ateizm saygın bir hoşgörü ortamı edinmiş Ani’de. Neden? Nasıl?
İyi de bunların oluşması için coğrafi koşullara dayalı sosyo ekonomik taban var mıdır? Ortaçağ feodalitisini vareden Ani salt bu coğrafi koşulların ürünü müdür? Ardıl yazıda bunlara değineceğim.
Tekin SonMez